Arbeidsmarkt

In 2023 stonden voor de arbeidsmarkt onderstaande onderwerpen centraal.

Uitwerkingen SER MLT-advies

In 2023 is er binnen de Stichting van de Arbeid (StvdA) met het kabinet intensief overlegd over de uitwerking van het arbeidsmarktpakket van het SER Middellange Termijn-advies (MLT). Demissionair minister Van Gennip (SZW) heeft daarover op 3 april 2023 een brief naar de Tweede Kamer gezonden.
“De uitwerking markeert net als het MLT een trendbreuk voor een betere arbeidsmarkt: het contract voor onbepaalde tijd moet de norm zijn voor structureel werk. Voor de VCP weer een belangrijke stap in het keren van de toenemende onzekerheid en een noodzakelijke verbetering van de positie van werkenden op de arbeidsmarkt”, aldus Van Holstein.
Naast afspraken over het terugdringen van schijnzelfstandigheid en een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen is de invulling van het basiscontract uitgewerkt met meer zekerheid over inroostering en te werken uren, als vervanging van nuluren- en min-maxcontracten.

“Het kabinet is in 2023 aan de slag gegaan met de uitwerking van het SER-MLT wat onder meer geleid heeft tot een wetsvoorstel ten behoeve van het rechtsvermoeden en verduidelijking van de arbeidsrelatie. Dit wetsvoorstel moet helpen in het voorkomen van schijnzelfstandigheid. Schijnzelfstandigheid komt het meest voor aan de onderkant van de arbeidsmarkt, maar ook bij hoger opgeleiden en hoger betaalden komt het voor”, vertelt Amerik Klapwijk, beleidsmedewerker VCP.

Daarnaast worden de regels voor tijdelijke contracten strenger door een vervaltermijn van vijf jaar na drie tijdelijke contracten in plaats van een onderbrekingstermijn van zes maanden tussen contracten. Verder wordt de werkzekerheid voor uitzendkrachten verbeterd en krijgen kleinere werkgevers eerder duidelijkheid over hun re-integratieverplichtingen voor zieke werknemers. Voor het opvangen van crises en calamiteiten komt een crisisregeling personeelsbehoud die niet ten koste gaat van WW-rechten van werknemers. De brief ‘Voortgang uitwerking arbeidsmarktpakket’ volgt op de eerdere brief ‘Hoofdlijnen arbeidsmarkt’ van de demissionair minister van SZW.
Van Holstein: “Ik ben blij dat wij met sociale partners en kabinet gezamenlijk tot deze uitwerking hebben kunnen komen. Voor de VCP is het ook belangrijk dat komende tijd erop ingezet gaat worden om de kwaliteit van re-integratie in het eerste en tweede spoor te verbeteren. Dat is cruciaal voor zieke werknemers.”

Nieuw stelsel om misstanden bij uitzendbureaus aan te pakken

Demissionair minister Van Gennip heeft in oktober 2023 een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer gestuurd om misstanden op de arbeidsmarkt aan te pakken. Uitzendbureaus en andere bedrijven mogen niet langer zomaar arbeidskrachten ter beschikking stellen. Dat kan alleen nog als er voorafgaand toestemming is verleend, de zogeheten toelating. “Een belangrijke stap om misstanden op de arbeidsmarkt aan te pakken en de werking van de arbeidsmarkt te verbeteren”, zegt Van Holstein. Lees meer.

StvdA komt met handreiking cao-bepalingen ketenbenadering

De VCP heeft samen met de andere sociale partners in de StvdA een handreiking uitgebracht met ‘best practices’ van cao-bepalingen die zien op de gehele keten van preventiebeleid, arbeidsomstandighedenbeleid, verzuimbegeleiding, re-integratiebeleid en inkomensbeleid. Aanleiding voor deze handreiking is het WIA-rapport van de StvdA met aanbevelingen om de arbeidsparticipatie onder arbeidsongeschikten te verhogen. Deze handreiking is bedoeld om cao-partijen aan de hand van voorbeelden van andere sectoren en ondernemingen te stimuleren en te inspireren om ook dergelijke cao-afspraken te maken of aanpakken te ontwikkelen. “Door meer in te zetten op preventie en arbeidsomstandighedenbeleid kunnen ziekte en arbeidsongeschiktheid worden voorkomen. Ook valt er nog veel winst te behalen door meer aandacht te hebben voor een passend re-integratiebeleid. Deze handreiking biedt hiervoor inspiratie”, zegt Van Holstein.

Brief Werkcoalitie Voorjaarsnota: verlaag de jonggehandicaptenkorting niet

De VCP heeft samen met de zogeheten Werkcoalitie (bestaande uit FNV, CNV, SWOM, Ieder(in), Coalitie voor Inclusie, LCR, JongPIT, Wij staan op! en Mind) in juni een brief gestuurd naar de Tweede Kamer met de oproep om de jonggehandicaptenkorting niet te verlagen. Bij het regeerakkoord heeft het kabinet aangekondigd om de jonggehandicaptenkorting met 50% te verlagen. In de Voorjaarsnota is te zien dat de eerste stap van de verlaging wordt ingezet. De Werkcoalitie doet daarom in de brief een dringend beroep op kabinet en Kamer om deze achteruitgang voor mensen in de Wajong te schrappen.
Veel bestaansonzekerheid
Mensen met een beperking of chronische ziekte hebben hier levenslang mee te maken. Zij worden hierdoor beperkt om volledig mee te doen met de samenleving. De jonggehandicaptenkorting is een belastingvoordeel zodat Wajongers netto meer overhouden. “Verlaging van de jonggehandicaptenkorting heeft grote gevolgen voor Wajongers. Het is een kwetsbare groep. Veel Wajongers zullen hierdoor in de knel komen. Volwaardig participeren in de samenleving wordt hierdoor nog lastiger”, zegt Van Holstein. De Werkcoalitie roept dan ook met klem op om af te zien van de verlaging van de jonggehandicaptenkorting.

Duurzame Inzetbaarheid

In het kader van duurzame inzetbaarheid stonden centraal veilig en gezond werken, opleiden en ontwikkelen, werk- en privé-balans.

SER-advies: Verbeter arbeidsomstandigheden en doe meer aan arbopreventie

“Voorkomen is beter dan genezen, dit geldt ook voor gezondheid en werk. Arbeidsomstandigheden beginnen bij het voorkomen dat werkenden ziek worden. Werkgevers dienen veel meer in te zetten op preventie. Dit helpt ook werkenden duurzaam inzetbaar te laten zijn waardoor ze langer gezond blijven en beter kunnen werken”, aldus Klapwijk.

Er is ruimte voor verbetering van de arbeidsomstandigheden in Nederland. Op de eerste plaats door de naleving van de risico-inventarisatie en -evaluatie te verbeteren, onder meer met betere ondersteuning van het mkb, preventie te stimuleren en werknemers meer te betrekken bij het arbobeleid. De overheid dient meer in te zetten op handhaving. Dat schrijft de SER in het eerste deel van zijn advies ‘Naar een werkend arbostelsel voor iedereen’ in mei 2023.

Arbeidsomstandigheden moeten beter
De arbeidsomstandigheden binnen een deel van de bedrijven moeten verbeteren. De risico’s in het werk zijn in de afgelopen jaren niet gedaald, terwijl dit met goed arbobeleid wel mogelijk zou moeten zijn. Ontwikkelingen als digitalisering en tijd- en plaatsonafhankelijk werken leiden tot nieuwe opgaven. Daarom moeten de resultaten van arbobeleid verbeteren, omdat goede arbeidsomstandigheden een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de gezondheid van werknemers. Bij dit arbobeleid moet de meeste aandacht uitgaan naar de drie belangrijkste oorzaken van uitval: psychosociale arbeidsbelasting, fysieke belasting en gevaarlijke stoffen. Hierbij zijn concrete, meetbare doelen nodig op nationaal, sectoraal en bedrijfsniveau.
Een goed arbeidsomstandighedenbeleid begint bij preventie: voorkomen dat mensen door hun werk en/of arbeidsomstandigheden gezondheidsschade oplopen. Het startpunt daarvoor is een risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E). Een RI&E geeft een beeld van de belangrijkste risico’s in een organisatie en is de basis voor het arbobeleid.

Klokkenluiders: verklaring inzake het omgaan met vermoedens van misstanden in ondernemingen

Klokkenluiden kan grote gevolgen hebben. Klokkenluiden zet de relatie met de werkgever ernstig onder druk, hetgeen de klokkenluider niet zelden op ontslag of een andere vorm van benadeling komt te staan. Ook kan de betrokken onderneming in diskrediet worden gebracht en schade lijden. De StvdA wil met de Verklaring inzake het omgaan met vermoedens van misstanden in ondernemingen een bijdrage leveren aan de totstandkoming van een open bedrijfscultuur. Lees de geactualiseerde verklaring.

Waarborg de toegankelijkheid en continuïteit van het kinderopvangstelsel

Breng de basis op orde en zorg voor een toegankelijk stelsel waarbij de continuïteit is gewaarborgd, dat schrijft de VCP in mei 2023 in een brief aan de Tweede Kamer over het kinderopvangstelsel. Zo pleit de VCP voor het herijken van de maximale uurprijzen, zodat deze weer in lijn zijn met de daadwerkelijke kosten èn benadrukt de VCP dat goede arbeidsvoorwaarden van belang zijn. “Door grote personeelstekorten en de druk op medewerkers staat het stelsel onder druk en komen werkende ouders in de problemen. Het is de hoogste tijd om de basis op orde te brengen door te investeren in de sector”, zegt Van Holstein.
Uitstel nieuw kinderopvangstelsel
Het kabinet heeft besloten om de stelselherziening uit te stellen tot 2027, in plaats van 2025. De stelselherziening houdt in dat werkende ouders een vergoeding krijgen van 96% en de vergoeding rechtstreeks wordt uitbetaald aan de kinderopvangorganisatie om terugvorderingen te voorkomen. Voor veel ouders zal het uitstellen van de stelselherziening een teleurstelling zijn omdat een verlaging van de kosten langer op zich laat wachten. Voor veel ouders is de opvang voor kinderen (te) duur, met name voor middeninkomens. Dit vormt een belemmering om meer uren opvang af te nemen en meer uren te werken omdat er vaak netto weinig over blijft als een ouder meer gaat werken waardoor andere keuzes worden gemaakt.
Grote personeelstekorten
Het uitstellen van de stelselherziening geeft wel ruimte om de basis op orde te stellen. De sector kampt met grote personeelstekorten en de medewerkers staan onder enorme druk. Dat baart de VCP zorgen. Veel ouders worstelen met het vinden van een plek voor hun kind. Ook komt het steeds vaker voor dat deuren gesloten moeten worden of openingstijden worden beperkt vanwege personeelstekorten. Het aanbod groeit niet en daalt zelfs al jaren in de gastouderopvang. Er zal geïnvesteerd moeten worden om het aanbod op orde te brengen. Het herijken van de maximale uurprijs en goede arbeidsvoorwaarden spelen een belangrijke rol.

Toegankelijkheid gastouderopvang extra onder druk

Naast kinderopvang heeft gastouderopvang een belangrijke functie in het stelsel van dagopvang voor kinderen. Gastouderopvang biedt flexibiliteit, extra van belang voor ouders die werken in beroepen met flexibele diensten, zoals in de zorg, bij de politie of brandweer. Het is kleinschalige opvang en wordt ook aangeboden in niet-stedelijke regio’s waar minder vraag en aanbod van kinderopvang zijn. De VCP vindt het van belang dat ook de gastouderopvang toegankelijk is voor werknemers. Door verschillende overheidsmaatregelen worden drempels opgeworpen en komt de gastouderopvang steeds verder onder druk te staan en dat terwijl het aanbod al jaren afneemt. De VCP heeft in mei 2023 een brief geschreven aan de Tweede Kamer en roept op om te investeren in gastouderopvang en drempels weg te nemen om te starten als gastouder om de toegankelijkheid te waarborgen. Lees hier de volledige brief.

VCP en andere organisaties zetten zich in tegen zwangerschapsdiscriminatie

In Nederland krijgt 43% van de zwangere vrouwen te maken met zwangerschapsdiscriminatie. Via een campagne van WOMEN INC in mei 2023, in opdracht van het ministerie van SZW, zet de VCP zich samen met andere organisaties zoals FNV, CNV en het College voor de Rechten van de Mens in om zwangerschapsdiscriminatie tegen te gaan. “Het is onacceptabel dat zwangerschapsdiscriminatie nog zo vaak voorkomt”, zegt VCP beleidsmedewerker Sacha Heemskerk.
Zwangerschapsdiscriminatie kan in alle fases van arbeid optreden. Zo kan het bijvoorbeeld gaan om afwijzing tijdens een sollicitatiegesprek, het mislopen van een promotie of het niet krijgen van een contractverlenging als je in verwachting bent. In vergelijking met eerdere onderzoeken is er geen daling van het percentage zichtbaar en blijft het al jaren steken op 43% van de zwangere vrouwen die te maken heeft met zwangerschapsdiscriminatie. Meer informatie over de campagne is hier te vinden, inclusief ervaringsverhalen en tools voor werknemers én werkgevers.

Vernieuwde handreiking zwangerschap en werk

De Handreiking over zwangerschap en werk van de StvdA heeft een update gekregen in september 2023. De handreiking is gemaakt voor werkgevers, vrouwen die zwanger worden en hun partners en gaat in op zaken als arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden, zowel voor, tijdens als na een zwangerschap. De handreiking biedt handvatten hoe om te gaan met zwangerschap op het werk. Mede aan de hand van diverse voorbeelden wordt uiteengezet wat een zwangerschap op de werkvloer met zich mee kan brengen.

StvdA overhandigt handreiking ‘De overgang en werk’ aan demissionair minister Van Gennip

Ieder jaar ervaren ruim 170.000 vrouwen dusdanige hinder van overgangsklachten dat het invloed heeft op hun werk. Het doel van de handreiking van de StvdA is om het taboe rondom de overgang te doorbreken en het onderwerp bespreekbaar te maken op de werkvloer. De handreiking is in november 2023 overhandigd aan demissionair minister Van Gennip van SZW, waarbij ook vertegenwoordigers vanuit het ministerie van VWS aanwezig waren.
Taboe doorbreken
Er heerst nog steeds een taboe op de overgang. Vrouwen zijn bang voor stigmatisering en discriminatie wanneer zij open over hun klachten zijn. De handreiking bevat praktische tips en informatie voor werkgevers en werknemers om de overgang te herkennen, te bespreken en ermee om te gaan. “Door het bespreekbaar te maken kunnen passende maatregelen worden genomen die de werknemer helpen. Ziekteverzuim of uitval kan worden voorkomen waardoor talent behouden blijft”, zegt Heemskerk. De VCP heeft bij haar vakorganisaties aandacht gevraagd voor de problematiek en de handreiking.

Versterk de positie van de mantelzorger

Mantelzorgers die zorgen voor een ziek familielid, vriend of kennis, zijn onmisbaar voor de samenleving en ons zorgsysteem. “Door het tekort aan zorgpersoneel en de vergrijzing wordt het beroep op mantelzorgers groter. Steeds meer werknemers combineren het werk met de zorg voor een naaste. Het is dan ook nodig om de positie van mantelzorgers te versterken”, zegt Van Holstein. Bekijk het filmpje hieronder. Lees meer in het nieuwsbericht.

Video ‘Versterk de positie van de mantelzorger’ met Jacco Vonhof en Nic van Holstein

Gesprekken over verlenging Regeling Vervroegd Uittreden (RVU) vastgelopen

De regeling om eerder te kunnen stoppen met zwaar werk, loopt eind 2025 af. Nu moet er een structurele oplossing komen voor de periode vanaf 2026 én voor de mensen die nu ‘versleten’ zijn en wel eerder willen stoppen met hun werk maar dat onder de huidige regelingen niet kunnen betalen.
Veel mensen in zware beroepen zijn ‘gesloopt’ als ze hun pensioenleeftijd halen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de talloze mensen die in ploegendiensten werken en waarvoor met name de nachtdiensten bijzonder zwaar zijn. Maar het geldt ook voor al die andere werknemers die te maken hebben met jarenlang fysiek of mentaal belastend werk, in de bouw, bij de politie en in tal van andere sectoren. Dat moet en kan anders. We zien dat individuele werkgevers het met ons eens zijn. Ook zij zijn van mening dat er een regeling moet komen voor zwaar werk, een regeling die doorloopt na 2025 en ruimer is dan de huidige regeling. “Net als de vakbonden zien die individuele werkgevers in dat zwaar werk niet opeens zal verdwijnen na 2025. Dat hebben we VNO/NCW ook duidelijk gemaakt: er moet een structurele regeling komen. Zwaar werk zal blijven bestaan, ook al doen we van alles aan duurzame inzetbaarheid. Voor bepaalde werknemers zal eerder stoppen met werken feitelijk de enige optie blijven. Het is onze taak om als vakbonden ervoor te zorgen dat dit kan en dat de financiële consequenties niet te groot zijn”, aldus Nic van Holstein.

Krapte op de arbeidsmarkt

Met de krapte op de arbeidsmarkt is de beschikbaarheid van voldoende werknemers en zeker van goed opgeleide werknemers een belemmering geworden voor de uitvoerbaarheid van transities en de beschikbaarheid van voorzieningen. Van installatie- tot luchtvaarttechnici; van goede ICT voor overheid, zorg en onderwijs tot digitale experts in industrie en dienstverlening. Het onderwijs, de zorg en de veiligheid staan onder druk, maar ook de bereikbaarheid, infrastructuur en mobiliteit van het land, alsmede de sociale samenhang en milieuaspecten die het land met de dag onaantrekkelijker maken. Deze randvoorwaarden voor een goed vestigingsklimaat staan onder druk. Met potentieel grote gevolgen voor de welvaart en het welzijn van Nederland.

Proactieve arbeidsmarkt

Voor proactieve arbeidsmarkt, zie Loopbaanontwikkeling Toekomstproof en UWV-magazine artikel ‘Waar leiden we nou eigenlijk toe op?’