Sociale Zekerheid

In 2023 heeft de VCP zich met tal van onderwerpen beziggehouden op het gebied van sociale zekerheid. In dit jaarverslag over 2023 zijn de belangrijkste onderwerpen uitgelicht.

IOW

Aanbieding petitie behoud IOW aan Tweede Kamerleden
De inkomensondersteuning voor oudere werklozen, de zogeheten IOW, liep af op 1 januari 2024. Deze regeling voorkomt dat ouderen na werkloosheid of arbeidsongeschiktheid vlak voor hun pensionering tussen wal en schip vallen en in veel gevallen met lege handen komen te staan. “Ondanks de krappe arbeidsmarkt zien we dat oudere werknemers buiten hun wil om nog steeds lastig aan het werk komen. Zonder een inkomensvangnet als de IOW komen veel ouderen met lege handen te staan en in de financiële problemen. Door het oplopen van kosten voor levensonderhoud zal dat voor een nog grotere groep zijn. Dat is onwenselijk”, zegt VCP-voorzitter Nic van Holstein. De VCP pleit dan ook voor behoud van de IOW en is een petitie  gestart. De VCP heeft samen met FNV en CNV de petitie in maart aangeboden aan Tweede Kamerleden en met succes. De IOW is met vier jaar verlengd tot 1 januari 2028.

WIA

Pleidooi voor verbetering positie arbeidsongeschikte werknemer
De VCP heeft eind 2022 samen met FNV en CNV de Tweede Kamer in een brief opgeroepen om er bij de minister op aan te dringen de hardheden in de WIA aan te pakken. De VCP vraagt samen met FNV en CNV al lange tijd aandacht voor deze hardheden. Op 5 april 2022 hebben zij het witboek ‘Hardheden in de WIA’ aan Kamerleden aangeboden met een overzicht van de belangrijkste hardheden en oplossingen en aanbevelingen om dit aan te pakken en de positie van arbeidsongeschikte werknemers te verbeteren.

Ook roepen FNV, CNV en VCP op om niet in te stemmen met het wetsvoorstel waarbij het medisch advies van de bedrijfsarts leidend wordt en er dus geen controle meer plaatsvindt door de verzekeringsarts als de re-integratie inspanningen van de werkgever worden getoetst. De werknemersorganisaties maken zich grote zorgen over aanpassing van deze zogeheten RIV-toets. Bij de RIV-toets bekijkt het UWV of de werkgever voldoende heeft gedaan aan re-integratie van de werknemer. Het medisch oordeel van de bedrijfsarts zal niet meer gecontroleerd worden door een verzekeringsarts. Er kan dus geen herstel plaatsvinden van het medisch oordeel en in die situatie geen loonsanctie worden opgelegd, waarmee de periode dat een werkgever zich moet inspannen voor de re-integratie kan worden verlengd. Hierdoor nemen de re-integratiekansen voor werknemers af. Door dit wetsvoorstel nemen de WIA-lasten in totaal met structureel € 60 miljoen euro toe. Dat betekent dat er structureel 4000 mensen extra in de WIA komen. Later in het jaar is hier nogmaals aandacht voor gevraagd en heeft de VCP samen met FNV, CNV, Novag en NVVG een manifest en een brief overhandigd aan Kamerleden met de oproep om de RIV-toets zonder verzekeringsarts niet te doen. Lees hier de volledige brief en het manifest.

Onderzoek van Octas bevestigt de punten en zorgen van de VCP, zie: eindrapport 2024

“Als VCP zetten we ons dan ook in voor adequate inkomensbescherming en goede, persoonlijke begeleiding om mensen weer aan de slag te helpen. Zo zijn de bezuinigingen op de WW gerepareerd via SPAWW, is het in 2018 gelukt om de WIA-bezuinigingen van tafel te krijgen, komt er een verplichte collectieve arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen, is de inkomensondersteuning voor oudere werklozen verlengd én hebben we met FNV en CNV een witboek geschreven om aandacht te vragen voor de hardheden in de WIA. Het kabinet heeft in reactie daarop in het coalitieakkoord opgenomen de hardheden aan te pakken. Vanwege het ontbreken van financiële middelen is die handschoen nog niet opgepakt en is de commissie OCTAS ingesteld, die de problemen in de WIA heeft bevestigd. Het is nu noodzaak met concrete acties te komen om de hardheden aan te pakken en de positie van arbeidsongeschikte werknemers te verbeteren”, aldus Heemskerk.

Nederland opnieuw op de vingers getikt door commissie van experts ILO over WIA
In een toezichtsprocedure van de ILO is Nederland opnieuw op de vingers getikt in mei 2023. Nederland moet op verschillende punten maatregelen nemen om de WIA in overeenstemming te brengen met internationale regels, dat schrijft de commissie van experts in  reactie op de inbreng van de VCP samen met FNV en CNV. De regering wordt verzocht om in 2025 met een reactie te komen. De kritiek vanuit de werknemersorganisaties is niet nieuw: al jaren is er gedoe over de manier waarop de huidige Nederlandse arbeidsongeschiktheidswetgeving is vormgegeven. Een ILO-commissie van experts heeft Nederland daarvoor al eens op de vingers getikt, maar daar is onvoldoende mee gebeurd. Nu wordt door diezelfde commissie erop aangedrongen om onmiddellijk de nodige maatregelen te nemen, in overleg met sociale partners. De kritiek heeft met name betrekking op de drempel om in aanmerking te komen voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering.

Wanneer iemand voor minder dan 35% arbeidsongeschikt wordt verklaard, krijgt hij geen uitkering. Een grote groep deels arbeidsongeschikten (zo’n 66.000 mensen) blijft zo verstoken van enige bescherming, wat in strijd is met internationale normen. Ook stelt de WIA volgens de experts in bepaalde situaties eisen, zoals het hebben van werk, die verder gaan dan is toegestaan.

Grote zorgen bij arbeidsongeschikte werknemers over wegvallen arbeidskorting
De VCP heeft in oktober veel vragen gekregen van gedeeltelijk arbeidsongeschikte werknemers over de zogeheten arbeidskorting. Er loopt een juridische procedure, maar het kabinet neemt in een reactie een voorschot op de uitkomst en geeft aan dat het volledig toepassen van de arbeidskorting mogelijk niet meer passend is. Als de arbeidskorting weg zou vallen, is dat financieel een grote klap voor een grote groep arbeidsongeschikte werknemers. “Dat zou wrang zijn. Dit is een kwetsbare groep werknemers die ondanks arbeidsongeschiktheid aan het werk is. Zij mogen niet de dupe worden van het systeem dat is ontstaan”, zegt Van Holstein.

Arbeidskorting en arbeidsongeschiktheid
De arbeidskorting betekent een korting op de te betalen belasting voor werknemers. Het gaat hier om de groep gedeeltelijk arbeidsongeschikten die werken. Als de uitkering via het UWV wordt uitbetaald, wordt de arbeidskorting enkel toegepast op het loon. Bij betaling via de werkgever wordt de arbeidskorting ook op de uitkering toegepast. De arbeidskorting is door de jaren heen flink verhoogd van €920 in 2001 naar € 5.052 in 2023. “Het onderscheid tussen beide situaties is daarmee steeds groter geworden. Maar dat corrigeer je niet door deze groep arbeidsongeschikte werknemers de arbeidskorting te ontnemen. Er is zoveel aan knoppen gedraaid dat veel elementen in het belastingstelsel het doel voorbij schieten”, zegt Van Holstein. Bovendien zorgt de steeds hogere arbeidskorting voor een flinke inkomensachteruitgang bij volledig arbeidsongeschikten, terwijl zij niet in staat zijn om via werk een hoger inkomen te verkrijgen.

Participatiewet

Brede coalitie van partijen roept op de Participatiewet fundamenteel te wijzigen
De VCP heeft samen met een brede coalitie van organisaties en ervaringsdeskundigen in juni een manifest  opgesteld voor de Tweede Kamer vanwege een debat over de Participatiewet. De belangrijkste oproep is dat de Participatiewet fundamenteel moet worden gewijzigd. “De Participatiewet schiet op veel onderdelen tekort. Mensen hebben behoefte aan ondersteuning in plaats van controle en strafmaatregelen. Aanpassing van de wet is hard nodig. Ga uit van vertrouwen en geef mensen weer perspectief”, zegt Van Holstein.

Herziening Participatiewet
Demissionair minister Carola Schouten is bezig met een herziening van de Participatiewet, maar haar plannen schieten volgens de brede coalitie tekort om de problemen op te lossen. De coalitie pleit in het manifest voor een wet die bestaanszekerheid garandeert en uitgaat van vertrouwen. Daarvoor is meer nodig dan wat het Kabinet tot nu van plan is. Ook zorgt de grote beleidsvrijheid voor willekeur en rechtsongelijkheid. Volgens de coalitie is er een bepaalde basis van rechten, dienstverlening en recht op scholing nodig bij alle gemeenten. In het manifest worden voorstellen gedaan om de Participatiewet fundamenteel te verbeteren.

Mensen met een arbeidsbeperking
Mensen die vanwege een beperking niet een volledige werkweek kunnen werken, zijn aangewezen op de Participatiewet en komen niet meer in aanmerking voor een Wajong-uitkering. Vanwege de medische urenbeperking zijn zij niet in staat om meer uren te werken en is het in de meeste gevallen niet mogelijk om een inkomen te verkrijgen boven de norm van de Participatiewet, waardoor zij altijd afhankelijk zullen zijn van deze uitkering met alle verplichtingen die daarbij horen. De Participatiewet is bedoeld en ingericht als tijdelijk vangnet, maar voor deze groep is het vanwege de beperking geen tijdelijk vangnet. De VCP pleit dan ook voor een aparte regeling voor deze groep.

Verrekenen van inkomsten
Het verrekenen van inkomsten zorgt voor veel problemen en onzekerheid bij mensen. Volgens de VCP moet deeltijdwerk naast de uitkering juist gestimuleerd worden. Dit kan een opstap zijn om zich duurzaam uit de uitkering te werken. De huidige regels zorgen ervoor dat mensen terughoudend zijn om naast de uitkering aan de slag te gaan vanwege angst voor financiële problemen. De VCP vindt het dan ook positief dat er maatregelen worden genomen om het eenvoudiger en rechtvaardiger te maken voor mensen om naast de uitkering te werken.

Re-integratie 

FNV, CNV en VCP geen voorstander van extra verplichting tijdens re-integratie
Volgens FNV, CNV en VCP is het voorstel van het kabinet om de werknemer en de werkgever te verplichten om een visie te geven over het re-integratietraject niet effectief. Dat schrijven zij in een gezamenlijke reactie op het voorstel in februari 2023. De visie van partijen is nu al onderdeel van het gesprek tijdens re-integratie, maar een visie geven is niet altijd mogelijk gezien onduidelijkheid over het ziekteproces. Het risico is dat een verplichting de verhoudingen op scherp zet en een negatieve invloed heeft op het onderlinge gesprek en daarmee de re-integratie.

Geen sancties werknemer
Volgens de werknemersorganisaties mag de inhoud van een visie de werknemer niet op een later moment worden tegengeworpen en leiden tot sancties voor de werknemer. Er kunnen verschillende redenen zijn waarom een werknemer (nog) niet in staat is om zijn of haar visie te geven, bijvoorbeeld onbekendheid over het ziekteverloop en onvoldoende zicht op re-integratiemogelijkheden. Ook kan een visie gedurende het re-integratietraject veranderen. “Een werknemer heeft het nodige te verwerken bij uitval door ziekte, het leven staat op zijn kop. Het kan dan lastig zijn om een visie te geven. De druk om een visie te geven levert alleen maar stress op”, zegt Heemskerk. Ook blijkt onvoldoende wat er precies van de werknemer wordt verwacht bij het geven van de visie, wat tot discussie kan leiden. Lees  hier  de volledige reactie van de FNV, CNV en VCP.

Heemskerk: “Het is belangrijk dat werknemers worden beschermd tegen verlies van inkomen door bijvoorbeeld arbeidsongeschiktheid of werkloosheid om te voorkomen dat werknemers in de problemen komen. Steeds vaker zien we dat regelingen onder druk komen te staan. Dat moet anders.”